«از صبح توی اتاق کار من که جلوی خانه است و به معبر نگاه می کند، می نشینیم؛ ظاهراً هر دو سرگرم کارهایمان هستیم، به همدیگر چیزی نمی گوییم و به روی هم نمی آوریم، اما هر دوی مان زیر چشمی مراقب خیابانیم که چه موقع جیپ اداره ی پست می رسد…»
آنچه آمد بخشی از نامه احمد شاملو به ع. پاشایی از آمریکاست، در زمانی که هنوز نامه نگاری مهم ترین وسیله برای ارتباط با دوستان و آشنایان بود و رسیدن هر نامه، به خصوص برای افرادی که از نزدیکانشان دورافتاده بودند، بسیار خوشحال کننده و شوق انگیز به شمار می آمد. البته این حس و حال مطبوع، برای نسل امروز تجربه ای درک نشدنی محسوب می شود، به خصوص وقتی با تلفن همراهی در جیب، هر لحظه که اراده کنی می توانی با هرکس که بخواهی در قاره ای دیگر سخن بگویی (حتی به شکل تصویری) و یا پیام مکتوب خود را با یک کلیک، در کسری از ثانیه راهی آن سوی مرزها کنی و… با این احوال بدیهی ست انتشار کتاب هایی از سنخ کتاب «تهران، خیابان آشیخ هادی» برای چهره هایی که به نسل امروز یا نسل های بعد تعلق دارند، منتفی ست (تصورش را بکنید روزگاری بخواهند مجموعه ایمیل های یک نویسنده را منتشر کنند!).
اما خوشبختانه در گذشته نه ایمیلی بود، نه پیامکی و نه تلفن همراهی و نامه نوشتن برای خود مراحل و مناسکی داشت و حتی گاه نامه های برخی از این هنرمندان، کم از نوشته های ادبی شان نداشت و حداقل اینکه انتشار این نامه ها محملی بود برای شناخت بهتر کسانی که کنجکاویم بهتر بشناسیم. «تهران، خیابان آشیخ هادی» مجموعه ی نامه هایی ست از «احمد شاملو» برای «ع.پاشایی» که در ایام دوری آن ها از یکدیگر نوشته شده است. نامه هایی از روگاری سپری شده، یادبودهایی از سنتی در نوشتن و جویای احوال یکدیگر شدن که خود نیز روزگارش سپری شده است.
آشنایی پاشایی با شاملو به سال ۱۳۳۷ برمی گردد، زمانی که کتابِ «هوای تازه» را از کتاب فروشی انتشارات نیل می خرد و اندک زمانی بعد (به قول خودش) شاملوخوانی حرفه ای می شود و هنگام تدریس ادبیات در دبیرستان، برای شاگردانش مدام از شاملو و اشعارش حرف می زند. در اواخر دهه چهل شاملو مجله خوشه را منتشر می کند، ع. پاشایی هم ترجمه هایی برای او می فرستد. و سرانجام: «تابستان ۱۳۴۷، روزی از اداره ى آموزش وپرورش به من زنگ زدند که آقایی آمده اداره آدرس شما را می خواهد. اسمش را پرسیدم، گفتند آقای شاملو. مستخدم اداره ایشان را به طرف منزل ما می آورد که بین راه به آن ها رسیدم. احمد شاملو بود.»
با چنین پیش زمینه ای از همان اولین دیدار، ارتباطی دوستانه و نزدیک بین آن ها برقرارمی شود. شاملو که برای ساختن فیلم هایی مستند به شمال آمده، درباره ی کتاب کوچه با پاشایی مشورت می کند و همین نقطه آغاز سه دهه همکاری و دوستی نزدیک آن ها می شود.
نامه نگاری های میان «شاملو» و «پاشایی»، مربوط به ایامی ست که شاملو در خارج از کشور به سر می برده. بخش عمده نامه ها به نیمه دوم دهه ی ۵۰ که شاملو به دلایل سیاسی کشور را ترک کرده برمی گردد. بخشی هم حاصل نامه نگاری های آن ها در سال های پس از انقلاب است، در زمانی که شاملو برای درمان بیماری یا سخنرانی در دانشگاه های مختلف به خارج از ایران سفر کرده است.
«پاشایی» در توضیح نامه های منتشر شده آورده است: «در همه جای دنیا مرسوم است که نامه های به جامانده از چهره های سرشناس و محبوب بعد از مرگشان در اختیار عموم قرار بگیرد، این نامه ها هم با همین منظور منتشر می شوند. نامه هایی که می توانند گوشه هایی از زندگی و دغدغه های شاعر را نشان بدهند. این نامه ها همگی حال وهوایی این چنینی دارند، نامه هایی هستند که شاملو بیشترشان را وقتی در سفر بود برای من نوشته است و کمابیش همه ی نامه ها به زندگی روزمره ی او و دغدغه هایش می پردازند و وجه ادبی ندارند.»
شاملو با پاشایی رابطه ای ویژه داشته، علاوه بر دوستی و همکاری، پاشایی همواره در حکم وکیل شاملو پیگیر کار نشر آثار او نیز بوده است. در یکی از نامه ها شاملو خطاب به پاشایی به این نکته اشاره می کند که اگر تو از ساری به تهران نیامده بودی تکلیف کار ما چه می شد؟ و یا درنامه ای دیگر در رابطه با ایده راه اندازی یک انتشاراتی، به شوخی به پاشایی می گوید آن قدر به خاطر کتاب های من اینجا و آنجا رفته ای که بالاخره خودت به فکر راه انداختن دفتر نشر افتاده ای. (نقل به مضمون)
«پاشایی» به عنوان وکیل شاملو، در تمام روزهایی که او در سفر است کارهایش را پیگیری می کند به خصوص در ارتباط با کتاب کوچه؛ و نامه نگاری های میان این دو نیز درواقع پل ارتباطی برای این است که در جریان امور قرار گیرند. بنابراین دور از انتظار نیست که در این نامه ها بیشتر صحبت از مسائل کاری ست تا حرف های دوستانه یا ادبی. مخصوصاً که این نامه ها مربوط است به زمانی که شاملو سفت وسخت روی کتاب کوچه کار می کرد و امیدوار بود بتواند انتشار آن را در ایران آغاز کند.
نکته جالب در محتوای نامه ها وسواس عجیب شاملو برای انتشار کتابی ست که زحمت زیادی پای آن گذاشته و حالا قرار است در غیبت او منتشر شود، کاری که امروزه به راحتی با وسایل ارتباط جمعی در کمترین زمان انجام می شود، در آن سال ها با مشقت فراوان و با صرف وقت بسیار و البته پشتکاری مثال زدنی و آموزنده امکان پذیر می شده.
در این نامه ها ذهن شاملو آن قدر معطوف و درگیر مسئله انتشار کتاب کوچه است که به ندرت از چیز دیگری در نامه ها سخن به میان می آید و محتوای آن ها بیشتر بازتاب دهنده فعالیت های کاری اوست، بی آنکه از حرف و بحث های ادبی نیز در آن خبری باشد و یا حتی از اوضاع و احوال زمانه سخن چندانی در آن ها رفته باشد، اما در عوض نشان دهنده وجوه شخصیتی کمتر دیده شده و جالب توجهی درباره احمد شاملو نیز هست.
همانند خوشحالی شاملو از توجهی که محافل دانشگاهی و ادبی امریکا در پیش از انقلاب به او نشان می دهند، بیانگر میل ذاتی هنرمند برای دیده شدن است، به خصوص هنرمند ایرانی که گستره مخاطبانش بسیار محدود است. پیشنهاد احسان یارشاطر به شاملو برای انجام کار کتاب کوچه در آمریکا، با حمایت مالی دانشگاهی آمریکایی، با دفتر و دستک، استخدام کارمند و حتی برخورداری از کامپیوتر (که در اواخر دهه هفتاد میلادی واقعا نوبرانه بوده!) برای سرعت بخشیدن به کار؛ و پاسخ منفی شاملو به این پیشنهاد و علاقه او برای اینکه کتاب کوچه در ایران تهیه و منتشر شود. شاملو در این رابطه سؤال جالبی را از یارشاطر می پرسد، اینکه چرا باید آمریکایی ها این قدر علاقه مند باشند پولشان را صرف چنین تحقیق هایی آن هم مربوط به کشوری دیگر بکنند؟ (نقل به مضمون) و…
این کتاب اطلاعات جالبی از روند آماده سازی و انتشار نخستین جلد های کتاب کوچه ارائه می کند، همچنین گویای گوشه هایی از اوضاع و احوال دنیای نشر در سال های منتهی به پیروزی انقلاب نیز هست و در عین حال بازتاب دهنده بخشی از سیر و سفر شاملو، در ایام حضور او در خارج کشور.
به هر روی باید به این نکته اشاره داشت که کتاب حاضر بیشتر برای علاقه مندان شاملو و کسانی که روی زندگی و شعر این شاعر ایرانی تحقیق می کنند، می تواند دربردارنده نکات جالب توجهی باشد.
هیچ دیدگاهی برای این محصول نوشته نشده است.